Oeroude zaden helpen bij klimaatslim boeren

Klimaat en droogte bezorgen boeren hoofdbrekens. Hoe kunnen zij in de toekomst nog voedsel produceren zonder dat gewassen verpieteren? a.s.r. staat in nauw contact met initiatiefrijke boeren die kansrijke gewassen en teeltwijzen testen. Theo Bastiaens is een van deze boeren. Tot voor kort teelde hij op landgoed Bleijenbeek van a.s.r. landelijk vastgoed in Afferden oeroude granen. Misschien dragen zij bij aan een oplossing.

Op kurkdroge grond zonder bemesting, beregening of gewasbescherming kwam eenderde van de oude graanrassen toch tot wasdom. Alsof er niets aan de hand was. En dan hadden ze ook nog eens geen last van ziekten. Deze graanrassen moeten eigenschappen in zich hebben om in moeilijke situaties te gedijen. De universiteiten van Wageningen en Brussel hebben grote belangstelling om dit verder uit te zoeken.

Belangrijke informatie voor moderne landbouw

Theo Bastiaens (64) is een bevlogen man. Al dertig jaar houdt de Limburger zich bezig met de teelt van wat hij noemt erfgoedzaden, die soms meer dan een half miljoen jaar oud zijn. Voornamelijk granen, maar ook andere gewassen zoals bonen, vlas en bieten. Hij heeft 380 verschillende graanproefveldjes en 40 bonenveldjes, waarvan hij het aantal verder uitbreidt. De grond bewerkt hij met paardenkracht, want die viervoeters zijn z’n andere liefhebberij. Het geeft een nostalgisch beeld, maar dat is schijn. Zijn proeven kunnen belangwekkende informatie opleveren voor een moderne landbouw, die zich moet aanpassen aan nieuwe omstandigheden en die koerst op duurzaamheid. Kortom informatie voor klimaatslim boeren en in het bijzonder het bestendig maken van de agrarische sector tegen klimaatveranderingen.

Universiteiten en genenbanken ondersteunen project in Afferden

Het zaad komt uit de genenbanken van Wageningen, St. Petersburg Rusland en Gatersleben in Duitsland, waar oeroude zaden liggen opgeslagen. Theo Bastiaens teelt daaruit gewassen om te zien hoe ze in de praktijk groeien. Waar zijn ze tegen bestand (resistent) of hoe gedragen ze zich anders dan anderen? Bij de droogteresistente granen signaleerde hij een diepere beworteling en een aanpassing van de huidmondjes, waardoor opgenomen vocht minder kon verdampen. Per aar verzamelt hij de korrels en voorziet ze van informatie om ze vervolgens op te sturen naar de Genenbank bij Wageningen Universiteit voor opslag als veiligheidsduplicaat, zoals dat officieel heet,en naar de Vrije Universiteit in Brussel. Beide universiteiten ondersteunen het werk van de Limburger.

Droomcollectie 

De Universiteit in Brussel is aan de hand van het project in Afferden onder meer bezig met het vergaren van gegevens voor de reconstructie van het klimaat van vroeger en die gegevens zijn weer van belang voor het huidige klimaatonderzoek. Frits Heinrich en Annette Hansen, overigens beide Nederlanders, doen hier het onderzoek. Zij omschrijven de oerrassen op het a.s.r. landgoed als een ‘droomcollectie.’ Wetenschappers en plantenveredelaars kunnen eventueel met specifieke rassen aan de slag. De droogteresistentie in verschillende graanrassen zou ingebouwd kunnen worden in rassen, die in staat zijn om een hoge opbrengst te leveren.

‘Je weet nooit of oerrassen een steentje bijdragen’

Theo Bastiaens tempert het optimisme. Een standbeeld in Afferden, waar de victorie begon om droogteresistentie in graan de baas te worden, ziet hij niet zo snel verschijnen. ‘Die kans is klein,’ zegt hij, terwijl hij duim en wijsvinger bijna dichtknijpt. ‘Maar je weet maar nooit dat de oerrassen een steentje bij kunnen dragen aan de oplossing.’ Bovendien, een veel breder palet aan genetische mogelijkheden, waaruit de zaadveredelaars kunnen kiezen is volgens hem meer dan gewenst. ‘Van de huidige rassen is de genetische basis te smal. Daardoor is de ziektedruk groter en de resistentie kleiner.’

Oplossing voor zwarte roest?

Droogte is een punt, maar er zijn meer uitdagingen. Hij noemt de graanziekte zwarte roest, die hele graanoogsten kan vernietigen. In Oeganda heeft dat eind vorige eeuw tot hongersnood geleid. Zwarte roest is ook in Europa opgedoken en betekent een grote bedreiging, te vergelijken met de Afrikaanse varkenspest in de varkenshouderij. Er is geen enkel middel beschikbaar. Misschien biedt veredeling een oplossing. Er zijn oude rassen die resistent zijn. Daarvoor is een reeks genen verantwoordelijk, maar deze inkruisen in moderne rassen is geen sinecure.

Behoud oude graanrassen is erfgoed

Dit soort onderzoek is niet enige motief van Theo Bastiaens om zich via zijn Stichting Behoud Oude Graanrassen in te zetten voor de proefvelden. Ook het erfgoedaspect telt bij hem zwaar. ‘We besteden heel veel aandacht aan schilderijen van oude meesters en aan monumenten. Dat zou ook voor gewassen moeten gelden. De mens heeft er duizenden jaren aan gewerkt en geselecteerd. Dat erfgoed moet bewaard worden. En wie weet wat we er nog aan hebben.’

Voorzetten project

Landgoed Bleijenbeek is jarenlang het toneel geweest van het erfgoedzadenproject. Theo Bastiaens zet het project door in Brussel in samenwerking met de Wageningen Universiteit en Vrije Universiteit in Brussel. Wij hopen in de toekomst nog meer van dit bijzondere project te horen dat bijdraagt aan een van onze pijlers, namelijk het bestendig maken van de agrarische sector tegen klimaatveranderingen.